Χειρισμός XV, Παραλλαγές για ένα μνημείο στον Γνωστό…(φωτιά)
1970 - 1977
Το έργο εκτίθεται στη μόνιμη έκθεση
Εγκατάσταση
Ξύλο, μέταλλο, σχοινί
Μεταβλητές διαστάσεις
Δωρεά του καλλιτέχνη, 2014
Αρ. Εισ. 997/14
Ο γλύπτης Θόδωρος αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση καλλιτέχνη, ο οποίος εργάστηκε με παραδοσιακά γλυπτικά μέσα αλλά και με τα αναδυόμενα μέσα μαζικής επικοινωνίας, από τη δεκαετία του 1950 έως το 2018, στο Παρίσι και στην Αθήνα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, μέσα από την πρακτική του φέρνει συστηματικά σε διάλογο τη γλυπτική με τα μέσα της μαζικής κουλτούρας και του θεάματος: τον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το θέατρο. Μέσα από αυτή την αντιπαραβολή στοχεύει στην ανάδειξη και την ενίσχυση των εγγενών χαρακτηριστικών της γλυπτικής γλώσσας αλλά και στην υπονόμευση του πολιτιστικού ολοκληρωτισμού της κοινωνίας του θεάματος. Το έργο του με τίτλο Χειρισμοί – Αντιθεαματικά (1974), γνωστό και ως «αντιθεαματικές οθόνες», είναι ένα παράδειγμα αυτού του διαλόγου. Οι πέντε παρατεταγμένες γλυπτικές οθόνες αναφέρονται στα πλαίσια και τα όρια της τηλεοπτικής επικοινωνίας μέσα από το σχήμα τους, τα υλικά τους και τις ερωτήσεις που είναι γραμμένες στην επιφάνειά τους. Με σκοπό την πραγματικά αμφίδρομη δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο κοινό, ο Θόδωρος εξέθεσε για πρώτη φορά τις οθόνες μαζί με ένα ερωτηματολόγιο, στο οποίο οι θεατές καλούνταν να καταγράψουν τις απόψεις τους πάνω στη δημιουργία, την πρόσληψη και στο θεσμικό πλαίσιο της τέχνης.
Ο Θόδωρος παρουσίασε το Αντι-Θεαματικό Θέατρο: Δυο γλυπτικά μονόπρακτα – Ελεγεία του Homo Faber το 1976, μπροστά στο κοινό του Πειραματικού Θεάτρου της Μαριέττας Ριάλδη. Στα δύο μέρη της δράσης, που είχαν μερικώς σχεδιαστεί και εκτελεστεί την περίοδο 1973–1974, ο Θόδωρος επικεντρώνεται στα δομικά στοιχεία του μέσου της περφόρμανς: μέσα από μια σειρά τελετουργικών πράξεων και της διδακτικής επεξήγησής τους με κιμωλία σε μαυροπίνακα, ο καλλιτέχνης αντιπαραβάλλει διαλεκτικά την γλυπτική πράξη με την καλλιτεχνική περφόρμανς και το πέρασμα από την ενέργεια στο αντικείμενο, σχολιάζοντας κριτικά τις θεσμικές συμβάσεις παρουσίασης και πρόσληψης του έργου τέχνης. Η εγκατάσταση με τον ίδιο τίτλο περιλαμβάνει τους μεταλλικούς κύβους, στους οποίους ο Θόδωρος σφράγισε τα παράγωγα των δράσεων, τον μαυροπίνακα και την αφίσα της αναγγελίας της δράσης. Για τον Θόδωρο, η τέχνη, και ειδικά η δημόσια γλυπτική, είναι αλληλένδετη με την κοινωνία που τις παράγει. Ο ίδιος αντιμετωπίζει κριτικά αυτήν τη σχέση εισάγοντας στη γλυπτική του το σύμβολο της Ματράκ-Φαλλός. Σε αυτό το φαλλικό και ανθρωπομορφικό επινόημά του, συνυπάρχουν συμβολικά η κρατική, σεξουαλική και καλλιτεχνική εξουσία και η μορφή του προκύπτει από ένα συνδυασμό του γλυπτικού εργαλείου «ματρακάς», του αστυνομικού γκλομπ και του φαλλού. Από το 1965 και μετά ο γλύπτης ενσωματώνει αυτό το σύμβολο σε πλήθος εγκαταστάσεων, γλυπτών και δράσεων, όπως και στη σειρά έργων Παραλλαγές για ένα μνημείο στον Γνωστό… (φωτιά). Η σειρά αυτή ξεκίνησε το 1970, κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών, όταν είχαν ήδη βγει στο φως τα βασανιστήρια σε αντιφρονούντες κρατούμενους αλλά και τα ονόματα των βασανιστών τους. Με κάθε παραλλαγή να παραπέμπει σε διαφορετικό βασανιστήριο, ο Θόδωρος πραγματοποιεί μια σειρά αντι-μνημείων στη στρατιωτική βία, σε αντιδιαστολή με τις ηρωικές απεικονίσεις των άγνωστων στρατιωτών.
Σταμάτης Σχιζάκης, κείμενο από τον οδηγό της μόνιμης έκθεσης ENTER EMΣΤ : Συλλογή & Ιστορία, Ένας σύντομος οδηγός, 2020